J. (Pjotr) Lawant, de eerste Nederlandse spotter

                                                                                                                                                                              Terug

De bakermat van het spotten zoals wij dat nu kennen ligt natuurlijk in Groot-Brittannië.

Daar waren tijdens (en vóór) de Tweede Wereldoorlog al enthousiastelingen bezig met het noteren van hun 

waarnemingen. Daaruit zijn dan ook vermaarde clubs als Air Britain, LAAS e.d. voortgekomen.

 

In Nederland bestond voor de oorlog natuurlijk ook een grote interesse voor de luchtvaart die mede 

aangewakkerd werd door de verrichtingen van beroemde vliegtuigen als de Uiver en de Snip.

Maar spotten, zoals wij dat nu kennen, bestond nog niet en zeker geen georganiseerde spottersclubs. 

Dat verschijnsel ontstond hier pas (lang) na de oorlog.

Weliswaar ontstond in 1952 de afdeling LUCHTVAARTKENNIS die nog steeds bestaat en het gelijknamige 

blad uitgeeft, maar dat is toch nooit een spottersclub geworden. Integendeel, de afdeling groeide 

uit tot een gezelschap toonaangevende luchtvaarthistorici.

 

Later, in het begin van de jaren zestig, ontstonden op Zestienhoven en Schiphol de eerste spottersgroepen 

maar hoewel leden daarvan tegenwoordig soms met enige bravoure verkondigen dat hun club destijds de eerste 

spotters van Nederland herbergde, is dat toch aantoonbaar onjuist! Lees maar.

 

Want onlangs kreeg ik echter van de nu tachtigjarige J.(Pjotr) Lawant*) zijn eerste spottersboekje en dat 

beslaat een periode die vér voor de jaren zestig ligt!

En om aan te tonen dat de term 'spottersboekje' niet misplaatst is zal ik hieronder de inhoud, met een 

aantal originele illustraties, weergeven. 

 

*) Dit artikel is geschreven in 2008, toen Pjotr Lawant dus 80 jaar was. Hij is in het begin van 2021 op

92-jarige leeftijd overleden. Hij was actief in de lokale politiek van Twisk, expert in de Euphorbia-wereld 

én in 'onze' luchtvaarthobby-wereld. En aan ons heeft hij o.a. het hieronder beschreven unieke spottersboekje 

nagelaten. Waarvoor we slechts dankbaar kunnen zijn, het heeft al diverse waarnemingsproblemen opgelost.

  

       

  

Persoonlijk heb ik ook in de jaren vijftig natuurlijk ook wel met enige regelmaat Nederlandse vliegvelden 

bezocht, de vliegtuigen gefotografeerd (voor zover mogelijk met de mij toen beschikbare apparatuur) en 

genoteerd wat ik zag. Maar dit heeft mij nooit aangespoord de claim van bovengenoemde clubs te betwisten.

Hierbij moet natuurlijk vermeld worden dat de prachtige uitrustingen (en de vanzelfsprekendheid) waarmee 

we tegenwoordig foto's maken, destijds aanzienlijk minder -of helemaal niet- bestonden. 

Persoonlijk fotografeerde ik eind jaren vijftig/begin jaren zestig met een Agfa Isoly 6x6 fototoestel en 

van telelenzen was al helemaal geen sprake. 

Natuurlijk had dat nogal gevolgen voor de kwaliteit van de gemaakte foto's.

En in de periode daarvóór, de periode waarin de jonge Pjotr actief was, was fotograferen voor velen helemaal 

een onbereikbaar iets. Dus zat er niets anders op dan te tekenen!

Pas in 1948 zien we dan ook bij hem de eerste foto's verschijnen, toen was hij 19 jaar.

In zijn spottersboek staan dus talloze schetsjes van opmerkelijk zaken die hij aan vliegtuigen waarnam. 

Een aantal hiervan laat ik hieronder zien.

 

Het boekje opent met een zeer uitgebreid verslag van de eerste Internationale 

Luchtvaarttentoonstelling in Nederland "Avia" 30 juli - 15 augustus 1937.

Daarvan zal ik het verslag hieronder integraal weergeven.

Hierbij moet wel opgemerkt worden dat Pjotr in 1937 nog maar 8 jaar was, dus denk ik dat we ervan mogen 

uitgaan dat e.e.a. niet geheel op eigen waarnemingen gebaseerd is.

 

 

 

 

Het volgende verslag is dat van het Luchtvaart Toernooi Royal Air Force, 

vliegveld Ypenburg, op 15 september 1945.

Dit werd (mede) gehouden als vijfjarige herdenking van de slag om Engeland.

Het is meer het verslag van een verwonderde toeschouwer dan een spottersverslag.

Opsommingen en schetsjes van de diverse formaties Spitfires, Tempests, Typhoons, Mosquito's, Messenger, DFS Meise, 

Storch, Halifaxes, Meteors. Er werden raketten afgevuurd, grondaanvallen gedemonstreerd, al met al door honderden 

vliegtuigen!

O.a een formatie van 178 Spitfires en Tempests! Kom daar nu nog eens om!

 

 

 

Dit alles wordt gevolgd door het betere spotterswerk!

Schiphol, 27 juli 1946

Starten: NO - ZW: 23 - 5.

Voor de diensten op zaterdag 27 juli, zie de KLM-dienstregeling van juli 1946.

Normale lijndiensten op deze dag 41 van en 40 naar Schiphol, waarvan o.a.

2x van en naar Brussel per Dakota OO-AUL (Sabena)

1x naar Parijs per Dakota F-EHDJ (A. Fr.)

2x naar Londen per Dakota G-AGTZ (BOAC)

1x naar Praag per Skymaster NL-312 (KLM)

1x van Praag per Dakota OK-WDE (CSA)

1x naar New York/Cur. per DC-4 PH-TAT (KLM)

1x van New York/Cur. per DC-4 PH-TAS (KLM)

1x van New York per DC-4 "Amsterdam" der A.O.A.

 

Verdere bijzonderheden:

a. In Z-hoek geparkeerd: NL-306 in sloop, en 2 oude Dakota's, schutkl. met Oranje driehoek (LSK)

b. In hangar no.5:

    1 D.H.89A "Zeeland" NR-796, CH-L, oranje driehoek, schutkleur

    1 Fairchild W-24 Argus, schutkleur, RAF

NB. Hier vergist Pjotr zich, het NIMH heeft een foto van de "Zeeland" met codeletters CB-L.

c. In hangar no.6:

    1 Piper Cub PH-NAF, geel/r, ex-RAF 330527

1 Auster PH-OTO, geel/gr.

1 Koolhoven F.K.43, zonder reg, alum. (opm. ex -ASN, ex 963, ex RAF, ex PH-TCN, later -NAU)

    1 Piper Cub, grijs, AAF 330195

d. In Fokkerloods:

    1 DC-2 PH-TBB

    1 Dakota PH-TCC

    Difoga 421 PH-NAG

e. Vóór Fokkerloods:

    DC-3's PH-TBD, PH-TBE

    1 Dakota PH-TBK (schutkleur)

    1 Dakota zonder reg. LSK, oranje driehoek

f. Links van platform:

    1 Wellington RAF met radar

    1 B-17F SE-BAN, SILA verkeersvl.

g. Op platform en daaromheen:

    1 Piper Cub, AAF, grijs

    DC-4's PH-TAP, PH-TAS, PH-TAT, PH-TCE

    Dominies PH-RAA, PH-RAB, PH-RAC en PH-RAF (deze laatste zonder reg.)

    2 Beeches D-18S AAF

Vele Dakota's PH-TAZ, PH-TGA, PH-TBG t/m PH-TBZ, PH-TCA t/m PH-TCG, PH-TCI t/m PH-TCM

    1 DC-3 PH-TBF

    Skymasters NL-303, NL-304, NL-305, NL-306, NL-310, NL-312, NL-314, NL-315, NL-316

    Dakota's in battledress o.a. BK, BH, CK, BA, AY, AZ

 

En tenslotte een paar detailschetsjes van zaken die opvielen.

 

   

   

Schiphol, 7 augustus 1946

Starten: NO - ZW: 23 - 5.

Voor de diensten op woensdag 7 augustus, zie de KLM-dienstregeling van 29 juli - 31 augustus 1946.

Normale lijndiensten op deze dag o.a. uitgevoerd door Skandinavian Airlines' Dakota SE-APZ, 

Sabena's Dakota OO-AUL en CSA's idem OK-WDE, Swissair's Dakota HB-IRA en BOAC's idem G-AGNZ, 

Air Frances Bloch 220 F-AOHE.

 

Verdere bijzonderheden:

a. In Fokkerloods:

    DC-3's TBD en TBF

    Dakota TBK

    Difoga 421

    DH-89 Zeeland, NR796, CH-L in revisie

NB. Dit moet CB-L zijn.

b. In loods 5:

    1 Piper Cub, NAF nu zonder reg.

    1 Piper Cub, AAF 330195

    1 Koolhoven FK-43, nu PH-NAU

    1 Beech 18, wordt veranderd van NL-504 in PH-UBT, RLS

    1 Auster PH-OTO

c. In Z-hoek:

    1 Skymaster NL-306, in sloop

    3 oude Dakota's, roundel en oranje driehoek, LSK, sloop

d. Op en rond het platform:

    Dakota's PH-TAY t/m CM

    DC-4's TAS en TCE

    Skymasters NL-300, 02, 03, 04, 06, 08, 09, 15, 16

    3 Piper Cubs, donkerkl, AAF??

    1 Beech LSK

    1 Beech AAF

    4 Beeches 18, RLS, PH-UBR, NL-506, 07, 08

    1 Wellington RAF, met radar

    1 Harvard, RLS, PH-UBD

    5 Dominies, RAA t/m RAD, ex-RAF

    2 Dominies G-A...

 

NB. Ca 15.00 - 16.00 Doop van de DC-4-1009 PH-TCE Edam. Inwoners uit Edam, muziekkorps, toespraken, 

champagne, volksdansen, doopvlucht.

 

Voor plattegrond van Schiphol, zie tijdschrift "Avia", no.9 d.d. 1 dec. 1945.

 

Schiphol, 2 november 1946

Voor de diensten zie de KLM-dienstregeling van

Bijzonderheden:

a. In Fokkerloods:

    Lockheed 12A "Friesland", CX-245

    Tiger Moth PH-UAM in revisie

b. Op en rond platform:

    1 Constellation PH-TDA "Arnhem"

    2 KNILM Skymasters PK-DSA en DSC, voorlopig N.G.A.T.

    1 Junkers Ju 52, RLS, PH-UBA "Opa"

2 Miles Martinets op doortocht van Engeland naar Zweden SE-AZE, ZG . Met inrichting voor sleepvlucht 

met doelschijven

 

     

 

    2 Dakota's van Norwegian Airlines, LN-IAG en -IAN

    1 Dakota van Scottish Airlines G-AGZG ( afw. or/br)

    2 Dakota's van CSA, OK-WDB en -WDP (afw. bl)

    1 Dakota van Prins Bernhard

 

     

 

    1 Beech 18S, RLS, PH-UBV

    1 Proctor V, G-AHWZ

    Dakota's TBN en TCR reeds "The Flying Dutchman" beschildering

    Dakota's o.a. TBW, CK, BA, CB, BK

    DC-4's CF en AS

    Skymasters: NL-307, 11, 14, 16, 01, 02, 15

 

 

Vliegfeesten ter ere van de heropening Vliegveld Ypenburg 16, 17 en 18 mei 1947

16 mei

Hier vermeldt Pjotr het gehele programma, aangevuld met -waar bekend- de kenmerken van de deelnemende 

toestellen. Ik beperk me hieronder tot een opsomming van die programmaonderdelen waarbij het deelnemende toestel 

geïdentificeerd is.

 

14.30 uur

Na de officiële opening door Prinses Juliana en Prins Bernhard startten:

    Fokker Promotor PH-NBA

    5 Tiger Moths van de RLS

    3 FK-43 luchttaxi's

    3 Piper Cubs van de NLS

15.00 uur

    Stuntvliegen door Bücker Jungmann HB-AFE

16.00 uur

   Aankomst buitenlandse sportvliegers als gasten der KNVvL:

    Ercoupe OO-ERO, OO-ERC

    Nord Noralpha F-BBKB

    Nord Norécrin F-BBJU

    SUC-10 Courlis F-BBXY

    Auster G-AIGG, G-AGIR, G-ACID, G-AJIE, OO-ARK

    Miles Messenger G-A...

    Miles Gemini G-AISM

    Percival Proctor G-AHCP, G-AHBH, G-AHAF

    Miles Aerovan G-AILF

    SAI KZ-VII OY-DUE

    Airspeed Consul G-A...

    Airspeed Envoy G-AIDX

    SAAB Safir OO-AAZ

    en enige anderen.

Nederland:

    Auster PH-LPS

    Beeches PH-UBW, -BS

    3 Oxfords LSK

    5 Tigers LSK

    4 Harvards LSK

 

17 mei

13.45 uur

    Voorvliegen Aerovan G-AILF, Gemini G-AISM en Ercoupe OO-ERO

14.20 uur

    Voorvliegen LSK Oxfords C-8, -13 en -4

14.25 uur

    Overvliegen Constellation PH-TDA "Arnhem"

14.35 uur

    Demonstratie drie RLS Harvards PH-UBH, BI en BP

14.45 uur

    Stunten met Jungmann HB-AFE door Gerben Sonderman

14.55 uur

Sleepstart van twee Tigers Moths PH-UCC en PH-UAI met met Grunau Baby's resp. PH-91 en PH-167

15.05 uur

Promotor PH-NBA  en de Fokker Spin taxieden langs het publiek gevolgd door een demonstratie 

van de PH-NBA.

15.35 uur

Demonstratie deklandingen door Firefly 11-34.

15.45 uur

    Opslepen van PH-167 door Tiger PH-UCC

    Lierstart van PH-91.

15.55 uur

    Parachutesprong van Mme. Bellu uit de Fokker S.IX PH-NAR.

16.10 uur

    Formatievlucht van 3 LSK Harvards, FT234, 231 en 400

16.20 uur

W. van Graft stijgt op in de PH-UCE met een bazuinblazer, die blijkt vanaf 300 m hoogte 

nog goed hoorbaar.

16.30 uur

    Stunten van LSK Harvard FS751

16.40 uur

    Ballonrammen door twee RLS Tigers, PH-UAB en PH-UAX

16.50 uur

    Mme Bellu springt nogmaals uit de PH-NAR.

17.05 uur

Formatievlucht van 10 Tiger Moths, vijf van de LSK (PG711, 737, 741, 743 en 882), vier van 

de RLS (PH-UAI, AS, AW, AY) en één van de NLS (PH-UDA)

17.15 uur

    Voorvliegen van Norécrin F-BBJU, Noralpha F-BBKB en Courlis F-BBXY

17.35 uur

    Voorvliegen luchttaxies PH-NAM en -NAI

17.45 uur

    Lesvluchten met Piper Cub PH-UCC, eerste 'hoe het niet moet', tweede 'hoe het wel moet'.

18.00 uur

    Demonstratie Beechcraft PH-UBW van RLS

 

18 mei

Programma ongeveer gelijk aan dat van 17 mei.

 

Schiphol 23 augustus 1947

Starten van ZW - NO, 5 - 23.

Voor de diensten op zaterdag augustus zie de KLM-dienstregeling van 23 juli 1947.

Normale diensten op deze dag 39 uitgaand en 39 binnenkomend waarvan o.a.:

1e Van en naar Brussel per Dakota OO-AWN

2e Naar New York (vrachtdienst van 09.05) per A.O.A. DC-4 LN90914

3e Van en naar Kopenhagen per DDL Dakota OY-DDA "Sven Viking"

4e Van en naar Londen per Vickers Viking G-AIVJ "Victoria" der BEA

5e Van Washington naar Berlijn per A.O.A. DC-4 NC-90901 "Flagship Stockholm"

6e Van Oslo naar Parijs per DNL Dakota LN-IAL "Nordlys"

 

Verdere bijzonderheden:

Geparkeerd:

    Belgische militaire Dakota K-12 (Fokkerloods)

    Skymaster LN-HAV "Norske Explorer" van Braathens

    Auster PH-OTO

    Skymaster PK-DSC

Verder landing resp. start van:

Dakota's PH-TBP, DZ, BY, CY, DW, BM, BK, BH, CK, TEV, BI, DU, BL, CC, BV, CS, AY, BY, CI, 

AZ, BR, BN, CL, DV, TCV, BZ, BV, BG

    Skymasters PH-TAH, AB, CD, AAK, AI, BV, AD, AF, TCT, DT, AM

    DC-4 PH-TAT, TCE, CF

    Constellations PH-TEN, TER, TEP, TAW

    Skymaster PH-TSB

    F.K.43 PH-NAO

    Junkers Ju 52 PH-UBB

    Fairchild 24W G-AJPI

    Catalina KNILM PK-CTD

 

Opmerkingen:

- alleen BK, BH en CK nog schutkleur, vrachtvervoer, TBH met r/w/bl kielvlak en twee gele banden 

  over vleugels en romp (leskist?)

- Geen "Flying Dutchman" beschildering hebben Dakota's TAY, BM en Skymasters TBU, AF en AD

- Skymaster PH-TAM beschilderd met "DE VLIEGENDE HOLLANDER' evenals TEP

- Connies EN type 649, ER en EP type 749, AW type 49.

 

Na deze spotterstrips volgden de verslagen van een drietal tentoonstellingen waar nauwgezet verslag 

van wordt gedaan.

 

Vliegfeesten op vliegveld Ypenburg op 27 en 28 september 1947

 

 

RAF-tentoonstelling in de "Bijenkorf" Den Haag (15/8 - 15/9) en 

Amsterdam (22/10 - 22/11)

 

   

Tentoonstelling Nederlandse Luchtstrijdkrachten, 18 october - 2 november 1947 in 

complex diergaarde Blijdorp, Rotterdam.

    

 

   

 

In zijn verslag volgt een beschrijving van wat er in bovengenoemde stands te zien was.

Vermeldenswaard zijn de met name genoemde vliegtuigen:

 5.  Tiger Moth, geel, A:15, T5814

 12. Auster R:7

 13. Olympia PH-174, Grunau Baby PH-168

 

Vliegfeesten op Ypenburg 8 en 9 mei 1948

 

 

Rallye voor buitenlandse sportvliegers naar Ypenburg, 29 en 30 mei 1948, als 

gasten der KNVvL.

Uit verschillende landen deelnemers, met de volgende toestellen:

Auster Autocrat G-AJRG(al), G-AJRI(al), G-AGVI(cr), G-AGXB(l.groen), G-AGXD, G-AIBV(al), OY-DRA(or/bl), PH-LPS

Auster Arrow G-AJXZ(r/al)

Auster Mk.IV G-AJLE(groen), PH-NDB

Beech G17S OO-VIT(donkerbl/zw)

Beech 18 PH-NCN

Bücker Bestmann OO-GAD(zwart)

Cessna Bobcat PH-NCK, PH-NCI

Cessna 140 OO-MUS(al)

De H. Tiger Moth PH-UCA, PH-UCB*), PH-UCD*), PH-UAA, PH-UAB, PH-UAC etc. etc.

Ercoupe 415CD OO-VER(al), PH-NBD(op romp), PH-NCE(kv), PH-NCF(kv), PH-NCG(kv)

Fokker F.25 PH-NBA

Koolhoven FK-43 PH-NAU, PH-NAH(gewoon), PH-NAL(gewoon), PH-NAK, PH-NAO(al)

Miles Gemini G-AKHJ(cr)

Miles Whitney Straight G-AEVA(r)

Fairchild 24R OO-GAO(cr), HB-EIK(grn)

Fairchild 24W G-AKJM(donkerbl), HB-EAN(geel/zw)

Piper Cub OO-GAC(cr), HB-OVN(al), PH-UCG, PH-UCH, PH-UCV, PH-UCZ, PH-UCI, PH-UCK, PH-UCX(allen al.), PH-UCE,  

PH-UCM, PH-NCU, PH-NCT, PH-NCS, PH-NCW, PH-NCV(allen geel), PH-NCT(r/br), PH-NCH(br.reg op crême)

Piper Super Cruiser OO-SCG(COGEA, r/cr), OO-GAF(r/cr), PH-NCX, PH-NCY, PH-NCZ, PH-NDA(reg op r naar kv)

SAI KZ-II OY-DRO(al)

SAI KZ-III OY-DVU(al), OY-DKI(or/bl), OY-DKU(cr/bl), OY-ECR(l.bl)

Siebel Si 204 PH-NLL

 

NB. Verschillende Tiger Moths *) worden met een nieuw kielvlak uitgerust, o.a. PH-UCB, PH-UCD, PH-UAE, PH-UAV, 

PH-UAI, PH-UAP
     

 

Jubileumtentoonstelling LSK te Ypenburg 19 juni - 2 juli 1948.

 

Aan deze jubileumtentoonstelling waren natuurlijk ook vliegdemonstraties gekoppeld.

Die werden gehouden op 3 en 4 juli op vliegveld Ypenburg.

 

  

Schiphol 27 juli 1948

Schiphol 28 augustus 1948

Schiphol 9 september 1948

Schiphol 6 september 1948

De pagina's die de volgende spotterstrips beschrijven bevatten zóveel details en detailtekeningen dat ik geen poging 

doe ze hier als tekst weer te geven.

Dus presenteer ik deze spottersverslagen hier als afbeelding.

 

      

   

   

   

     

 

     

    

 

             

 

                     

   

    Ypenburg Escadrillewedstrijd 12 september 1948

     

 

Ypenburg,  zaterdag 23 april 1949

Piper Cub PH-UCR(al), PH-UCX, PH-UCV, PH-NCH(lichtgeel), PH-NCS(geel)

Super Cruiser PH-NCZ(geel-rood), PH-NDA

Tiger Moth PH-UDN(geel), PH-UDP(geel*), PH-UCA(geel*). *nieuwe staart

FK.43 PH-NAU(op kielvl. al), PH-NAH(rood/geel), PH-NAN(op kielvl. al)

Bobcat PH-NCI(op kielvl. al), PH-NCL(op kielvl. al)

Dakota PH-TFB, PH-TF.(in hangar)

S-9 PH-NAR(geel op rood)

Junkers Ju 52 PH-NBC

Fairchild 24R PH-NDK(geheel blauwgroen)

Dominie G-AEMH(al)

Auster Arrow OO-ABR(rood op al), OO-ABX(geel op rood)

Proctor 5 OO-RSP(rood op al)

Aeronca Chief OO-TWN(zilvergrijs op lichtgeel)

 

 

Schiphol, zondag 24 april 1949

KLM Dakota's BL, AY, BI, CK(les), BM(les), EW(les) en 5 anderen

KLM Skymasters EZ, AM, DM en ?

KLM DC-4 AS

KLM DC-6 PP en 2 anderen

KLM Connies ER en 3 anderen

KLM Convairs EE Jan Steen, ED Gerard Terborgh, EL, EO(geen naam), EC(geen naam) en 3 anderen

 

Verder:

Dakota's OO-AUV, HB-IRN, drie van de Belg. luchtmacht voor Fokkerloods.

Skymasters LN-HAU(Braathens), LN-AOA

Anson van LSK

PH-OTO en enige andere lichte toestellen.

 

Openingsvliegfeesten Ypenburg 8 en 9 mei 1949

 Lierstart Grunau baby PH-91

 NLS Tiger PH-UDN, lesvliegen, ballonrammen

 RLS Tiger Moths PH-UAW, AV, AT, DA, DB, AM formatievliegen

 NLS Tiger Moths PH-UCA, DD, DP formatievliegen

 S.9 PH-NAR en Baby PH-91 sleepvlucht

 Harvard PH-UBM stuntvliegen

 Sikorsky S.51 PH-HAA demonstratie

 Piper Cub PH-NCT crazy flying (Sipkes)

 Harvards PH-UBM, UBG schijngevecht

 Dakota PH-TFB dropt Zweedse papieren chutes

Verder te zien op het veld:

Messenger G-AHZT(groen)

Gemini G-AISM(geel)

Consul G-AHKX(al)

Dakota's PH-TFB, FC

Bobcats PH-NCI, CK, BC(bl/al)

FK-43 PH-NAH(geel/r), PH-NAN(al)

Tiger Moths PH-UAP, A:38(R5242)

Pipers PH-NCS, UCH, UCV, UCY, UCR

Super Cruiser PH-NCZ, NCX

Beechcraft PH-NCN

 

En tenslotte de scan van het verslag van twee bezoeken aan Schiphol op 

resp. 22 augustus en 4 september 1949.