Uw commentaar in de vorm van aanvullingen (foto's!) en/of correcties wordt zéér op prijs gesteld!
Mocht u, om wat
voor reden dan ook, willen beschikken over nadere gegevens omtrent hier
wél genoemde, maar niet beschreven, incidenten dan kunt u mij via "contact" bereiken. Laatste aanvulling bij: ABHO-BAHH 15/12;ABG 16/7; O-BAHC 25/7; G-EAFI 13/1; ABL 26/10;ABL 21/5; # 14/4.Naar de beschrijvingenTerug naar: Jaarindex
Datum
Kenmerk
Type
Plaats
Gezagvoerder Beschrijving
11.01.1921
G-# Sopwith Salamander
Oost-Souburg
onbekend
Noodlanding, brandstofgebrek
13.01.1921
G-EAFI Sopwith
Dove
Oost-Souburg
Johnstone
Noodlanding,
brandstofgebrek
13.01.1921
G-# Sopwith
Pup
Oost-Souburg
onbekend
Noodlanding, brandstofgebrek
20.01.1921
# Fokker
F.III
Schiphol Parge,
A. Vanaf
ca.5m hoogte gevallen
27.01.1921
OO-# #
Treebeek onbekend
Noodlanding 28.01.1921
#
Sablatnig
Arnhem
Conrad
Fake ongeval
30.01.1921
# Fokker
F.III
Schiphol
onbekend
Over
de kop
03.02.1921
#
#
Roermond
Duchereux
Noodlanding, mist 25.02.1921
# Fokker
D.VII
Schiphol Parge,
A.
Motorstoring, neergestort
03.03.1921
H-NABG Fokker
F.III
#
Grasé, J.C.G. geen
informatie
01.04.1921
O-BIEN Airco
D.H.9
Waalhaven
onbekend
Over
de kop(F) 01.04.1921
#
Fokker
Gouda
Fink, H.
In het water gevallen 14.04.1921
# #
Vleuten
Fink, H. Noodlanding 15.04.1921
H-NABK Fokker
F.III
Jutphaas Wende,
H.
Noodlanding
15.04.1921H-NABK Fokker
F.III
Hamburg Wende,
H.
Noodlanding
18.04.1921
#
LVG
Molenheide Straszer,
G. Over de kop 29.04.1921
# #
Maastricht
Duchereux
Noodlanding 12.05.1921
H-NABD Fokker
F.II Rotterdam
Gnädig, R.
Noodlanding,
motorstoring 13.05.1921
#
#
Katwijk
onbekend
Neerstortend vliegtuig(?) 14.05.1921
H-NABC Fokker
F.II
Waalhaven Gnädig,
R. Neusstand
18.05.1921
H-NABK Fokker
F.III
Hamburg Gnädig,
R. Mislukte start
19.05.1921
#
#
Assen
onbekend
Noodlanding
19.05.1921
#
DFW
Steenwijk
onbekend
Noodlanding,
motorstoring
21.05.1921
H-NABL Fokker
F.III
Hekelingen Holmes,
C.T. Noodlanding, over de kop(F) 21.05.1921
#
#
Katwijk
onbekend
Onduidelijke waarneming 03.06.1921
#
#
Wezel
onbekend
Vliegtuig
aangehouden
12.06.1921
#
Morane
Zandvoort Fraenkel,
E. Schade(F) 16.06.1921
#
#
Hardenberg
onbekend
Noodlanding,
verdwaald
22.06.1921
H-NABT Fokker
F.III
#
onbekend
geen
informatie
25.06.1921
H-NABO Airco
D.H.9B
Rotterdam
onbekend
Brandstofgebrek
28.06.1921
O-BLON Farman 60 Goliath
Delzaine
Delzaine
Noodlanding, motorstoring
05.07.1921
D-#
#
Noordwijkerhout Grijzenburg, P. Gedaald en
achtergelaten
05.07.1921
F-# Farman 60 Goliath
Leiden
onbekend
Schroef verloren
10.07.1921
#
#
Westbroek Kirchen,
K. Noodlanding, in de
sloot
16.07.1921
H-NABG Fokker
F.III
Bremen
Geysendorffer, G.J. Landingsongeval
16.07.1921
# Fokker
D.VII
Veere
Schützenmeister,
O. Vleugelbreuk(F) 17.07.1921
#
#
Groenlo
onbekend
Botsing tegen boom
18.07.1921
O-BIBI LVG
B-III Oude
Meer
onbekend
Noodlanding
18.07.1921
#
Farman
Brussel
onbekend
Harde landing (2 Ned.pass.)
22.07.1921
H-NABT Fokker
F.III
Rotterdam Gnädig,
R. Over de kop
25.07.1921
O-BAHC SPAD
S.33
Wouw
onbekend
Schade
bij noodlanding
26.07.1921
H-NABI Fokker
F.III
Hamburg
geen
Stormschade
07.08.1921
# Fokker
Dr.I
Apeldoorn
onbekend
Berend Hamer doodgevallen 15.08.1921 #
#
Limburg Duchereux
Noodlanding 25.08.1921 #
#
Maastricht Duchereux
Voorzorgslanding 25.08.1921
F-# #
Amsterdam onbekend
Noodlanding 27.08.1921
#
#
Middelburg
Ehrler
Noodlanding, motorstoring
02.09.1921
H-NABP Airco
D.H.9B
Rotterdam Wende,
H.
Noodlanding,
motorbrand
12.09.1921
H-NABM Fokker
F.III
Waalhaven
onbekend
Omgewaaid
14.09.1921 H-NABJ Fokker
F.III Amsterdam
onbekend geen informatie 16.09.1921
H-NABM Fokker
F.III
Bremen
onbekend Over de kop 17.09.1921
H-NABI Fokker
F.III
Bremen
Gnädig, R.
geen informatie 20.09.1921
H-N# #
IJzendijke onbekend
Noodlanding, over de kop 22.09.1921
# LVG
B.III
Sneek
Kriger, C.
Omgewaaid
24.09.1921 H-NABH Fokker F.III
Alphen a/d Rijn
onbekend
Noodlanding
01.10.1921
H-NABH Fokker
F.III Berkenbosch Olley,
C.P. Noodlanding op het
strand(F) 21.10.1921
O-BAHD Blériot-SPAD 33
Waalhaven
onbekend
Onderstel
bezweek
22.10.1921 # # Nieuw Vennep onbekend Noodlanding, over de kop 25.10.1921
H-NABD Fokker
F.II
Charlois
onbekend
Noodlanding
26.10.1921
H-NABL Fokker
F.III
Waalhaven Hofstra,
R. Nachtlanding, over
de kop
00.10.1921
geen Fokker
V.43
Amsterdam
onbekend
Afgeschreven
02.11.1921
#
Fokker
Coulsdon Geysendorffer,
G.J. Noodlanding, slecht weer
10.11.1921
# Fokker
F.III
Waalhaven Hofstra,
R. Verdwaald en
teruggekeerd
22.11.1921 F-# #
#
Guinard, L. Motorstoring, militair 23.11.1921
F-# #
Nijmegen
onbekend Noodlanding op
de Waal
25.11.1921 OO-# #
Bakel
onbekend Noodlanding,
militair 00.11.1921
H-NABN Fokker F.III #
geen
Nooduitgang 15.12.1921 O-BAHH Breguet
14.A2 Rotterdam
onbekend Buiklanding(F) 28.12.1921OO-# # Steenbergen onbekend Noodlanding 31.12.1921OO-# # Steenbergen onbekend Door storm vernield 00.00.1921
H-NAB# Fokker
C.II
#
onbekend
geen
informatie
NEDERLANDSE
ONGEVALLEN EN INCIDENTEN 1921
11.01.1921 G-#
Sopwith
Salamander =
Oost-SouburgTerug / Top
Het toestel moest, onderweg van Londen naar Stockholm, wegens
benzinegebrek een
noodlanding maken.
Aan dit gebrek werd trouwens door de autoriteiten
enigszins getwijfeld, men vermoedde dat
het eigenlijk een gewone,
geplande tussenlanding was.
Er werd 'op bon' brandstof verstrekt en de dag daarna vertrok het toestel naar Schiphol.
13.01.1921 G-EAFI Sopwith
Dove
W/02769/2 Oost-SouburgTerug / Top G-#
Sopwith
Pup
= Oost-Souburg
De archieven maken melding van twee Pup's die 'wegens benzinegebrek'
een noodlanding
moesten maken.
Hierbij ging de G-EAFI bij de landing door het
landingsgestel en sloeg over de kop.
De propeller brak. Het landingsgestel werd gerepareerd bij "De Schelde", en een nieuwe
propeller kwam uit Engeland. Op 17 januari was het toestel weer klaar, de reparatiekosten
bedroegen ƒ 150,-.
Op 26.1.1921 beschikte de bestuurder over de middelen om de reparatiekosten te voldoen en
kon hij vertrekken met bestemming Deventer.
Bestuurder: Johnstone.
Uit NA 2.16.05/29
20.01.1921 # Fokker
F.III
1528
SchipholTerug / Top
Tijdens een testvlucht maakte dit vliegtuig een crash omdat de
aileron-kabels verkeerd
aangesloten waren.
Direct na de start wilde de
bestuurder een remoustik corrigeren, maar t.g.v. het verkeerd
aansluiten sloeg het toestel plotseling geheel naar rechts over en
dook
tegen de grond.
Bestuurder: A. Parge.
NB. Dit was het toestel dat bestemd was om als H-NABI ingeschreven te worden. Het BvI/L werd op 17.8.1921 ingeleverd.
Het werd herbouwd als constructienummer 1528 maar de KLM had het inmiddels opgegeven als c/n 1505 en zó werd het
tenslotte ingeschreven. Het rapport van de officier van de week. (coll. Frits Gerdessen)
27.01.1921
OO-# #
= TreebeekTerug / Top
Een Belgisch toestel moest wegens een defect een noodlanding maken.
Kennelijk een gering defect, "na de reparatie ging het weer omhoog".
NB. Mogelijk betreft het een militair vliegtuig en hoort het dus niet op deze
pagina's thuis.
Limburgsche Koerier 29.1.1921, via K. Kalkman.
28.01.1921 #
Sablatnig
=
Arnhem Terug / Top
Uit de pers: “Bij Arnhem heeft een ernstig vliegongeval
plaatsgehad.
Een toestel van de onderneming Luchtlijn
Amsterdam-Münster vv. dat acht passagiers
vervoerde, geraakte
ter
hoogte van Zevenaar in een hevige sneeuwstorm die oriëntering
onmogelijk maakte."
Deze maatschappij werd in het persbericht
"Zablatnig" genoemd!
De bestuurder beproefde een noodlanding doch verloor op 20 meter hoogte
de controle
over zijn machine. Het toestel stortte omlaag en werd
geheel vernield.
De monteur werd ernstig gekwetst, de passagiers kwamen
met de schrik vrij.
De bestuurder die zeer vermoeid was kreeg de
stuurstang tegen de borst.
Enige boeren uit de omtrek verleenden hulp en onderdak. De passagiers
konden zondag de
reis naar Duitsland per trein voortzetten. De
overblijfselen van het vliegtuig werden
voorlopig te Zevenaar geborgen
om later naar Amsterdam vervoerd te worden. “
Bestuurder: Conrad.
MAAR: Op 5
februari meldde dezelfde courant "het in het vorige nummer
gemelde vliegongeluk
blijkt op louter verzinsel te berusten!"
De bewuste Conrad bleek te voet de grens bij Babberich te zijn
gepasseerd, was aangehouden
en weer ontsnapt, en had, na verdwaald
te
zijn, bij het eerste Nederlandse baanwachtershuisje
aangeklopt
en
het verhaal over het vliegongeval opgedist. "Nadere berichten over de
vreemdeling ontbreken"
Bericht in Het Vaderland 28.1.1921. (KB) Bericht
in Het Vaderland 2.2.1921. (KB)
30.01.1921 # Fokker
F.III
=
Schiphol Terug / Top
Bij het maken van testvluchten slaat een nieuw Fokker-verkeersvliegtuig
over de kop.
De bestuurder, die er alleen inzat, werd niet geblesseerd.
NB. Zie ook het bericht in Het Vaderland van 2.2.1921 zoals hierboven afgebeeld.
03.02.1921
#
#
= Roermond Terug / Top
De
bestuurder was onderweg van Deventer naar Maastricht en kwam ter
hoogte van Roermond
in dichte mist terecht. Hij zette z'n toestel in een korenveld aan de grond.
Het werd niet beschadigd maar kon
vanwege de bodemgesteldheid daar niet weer uit
opstijgen. Bestuurder: Duchereux.
25.02.1921 # Fokker
D.VII
46
Schiphol Terug / Top
Na een zeer steile start stopte op ongeveer 70 meter hoogte de motor
plotseling.
De bestuurder zag geen kans meer het afglijden te
voorkomen, en hoewel hij op
ongeveer 15 meter hoogte kans zag de
steile duik wat af te vlakken, dook het toestel
onder een hoek van 45 graden
tegen de grond. De bestuurder was op slag dood.
Dit ongeval betrof de
eerste voor het KNIL bestemde D.VII.
Het onderzoek leverde geen
technische oorzaak op, zodat geconcludeerd moest worden dat
de
bestuurder teveel op de krachtige motor had vertrouwd die hem in de
steek liet op
het meest ongunstige moment. Het stoppen van de motor kon
echter niet verklaard worden. Bestuurder: A. Parge(†).
De conclusie in het onderzoeksrapport V.18 (Coll. Frits Gerdessen)
03.03.1921 H-NABG Fokker
F.III
1503 # Terug / Top
Crash door ir. J.C.G. Grasé. Niet bekend wat er
gebeurd is.
01.04.1921 O-BIEN Airco
D.H.9B
= Waalhaven Terug / Top
Over de kop.
Of mijn informatie "over de kop" klopt is hier niet zichtbaar.
Mogelijk was het toestel inmiddels weer 'op de wielen' gezet.
In november 1923 schreef B&W van
Rotterdam een brief aan de Minister over de inzet van medisch personeel
op
en in de omgeving van de luchthaven. Behalve over de intensiteit van
de inzet ging de brief natuurlijk ook
over de (betaling van) de kosten
daarvan. In de bijlage bij de brief werd een opsomming gegeven van de
inzet
van het personeel sedert de inrichting van de geneeskundige post
op 15 april 1921.
(ARA Min. van Waterstaat, 2.16.05, doos 39)
01.04.1921 #
Fokker
=
GoudaTerug / Top
De bestuurder gaf een demonstratie met een Fokker toestel toen de motor
afsloeg.
Hij zag geen kans meer de horizontale vliegstand te herstellen
en het toestel kwam
“van
aanmerkelijke hoogte in het water
terecht”.
De bestuurder zag kans op drie à vier meter hoogte uit het
toestel te springen en
kwam er met een nat pak vanaf. Bestuurder: Fink, H. NB. Afhankelijk van de bron wordt de bestuurder Finck, Fincke of Finek genoemd!
In de Goudse Courant van 19.3.1921(met dank aan Karel Kalkman) adverteert hij voorafgaand
aan zijn VLIEG-DEMONSTRATIE als Harry Fink met zijn partner Fritze Schindler.
En of dit inderdaad een Fokker toestel was is twijfelachtig, dat was een vliegtuig al
gauw bij destijds ondeskundige redacties.
14.04.1921
# #
= VleutenTerug / Top In Dagboek 1925 heb ik onderstaande tekst staan:
Duits vliegtuig werpt een krans af
boven Doorn als laatste eerbewijs aan de overleden keizerin.
"Naar de Commandant van de Afdeeling Koninklijke Marechaussee mij mededeelt, droeg het vliegtuig in kwestie geenerlei merk. De onderzijde was versierd met zwart rouwfloers".
Op de terugweg moest dit toestel van de Eerste Rotterdamsche Luchtvaart Onderneming een
noodlanding maken in een weide op Grootzand bij Vleuten. Het Utrechts Nieuwsblad van 15.5.1921 meldt dat: Zeer spoedig waren aanwezig de Rijksveldwachter Terwisga van De Meern en Gemeenteveldwachter Sporong van Vleuten. En Karel Kalkman suggereert dat dit toestel "de witte Albatros" was van Harry Fink.
15.04.1921 H-NABK Fokker
F.III
1507
Jutphaas Terug / Top
Het KLM-vliegtuig dat onderweg was van Amsterdam naar Hamburg moest
vlak voor de landing
bij Liesbosch een noodlanding maken. Hij belde
naar de TD om een timmerman met wat triplex
te sturen aangezien hij bij
de nadering een boom had geraakt.
Die bleek echter weinig te kunnen
uitrichten met dat triplex, een vleugel was finaal
doormidden gebroken!
De reparatiekosten bedroegen Dfl. 2667,50. Bestuurder: H. Wende.
NB. Zie ook het commentaar bij H-NABK 15/4 Hamburg, hieronder dus.
Bericht in Het Centrum 16.4.1921. (KB)
NB. Meerdere lezers hebben gesuggeerd dat de 'probleemfoto' in de
Vragenrubriek onder No.7 de schade na
dit incident voorstelt.
15.04.1921 H-NABK Fokker
F.III
1507
Hamburg(D)Terug / Top
Een andere bron meldt op deze dag ook nog een noodlanding bij
Hamburg.
Mogelijk betreft het ook echter dezelfde noodlanding. Of die van 18/5 natuurlijk.
Bestuurder: H. Wende.
NB. Uit de verzekeringsdocumentatie haal ik een incident bij Hamburg (ƒ 3238,44),
bij Jutphaas een WA-schade van ƒ 35,-, èn een schade van in totaal 2826,-.
Hoe e.e.a. te rijmen is met het bovenstaande blijft voor mij onduidelijk.
18.04.1921 #
LVG
=
MolenheideTerug / Top
De bestuurder maakte met twee passagiers een proefvlucht met de pas
gemonteerde machine.
Bij de landing sloeg het toestel als gevolg van
een windvlaag over de kop.
Het werd geheel vernield. Beide passagiers
raakten gewond. Bestuurder: Straszer,
passagier Albers Pistorius (eigenaar)
Bericht in Het Centrum 19.4.1921. (KB) 29.04.1921
# #
= MaastrichtTerug / Top
Noodlanding wegens storing in brandstoftoevoer. Bestuurder: Duchereux.
Limburgsche Koerier 30.4.1921, via K. Kalkman.
12.05.1921 H-NABD Fokker
F.II
4058 # Terug / Top
Wegens een defect aan de zuiger moest de bestuurder een noodlanding maken, hij deed dat
op een aardappelveld aan de Smidshoekseweg. Alleen het gewas liep enige schade op.
Het vliegtuig werd gedemonteerd en naar Waalhaven gebracht.
De schade bedroeg Dfl. 895,66, de verzekering keerde ƒ 507,50 uit. Bestuurder: R. Gnädig.
13.05.1921
#
#
= Katwijk Terug / Top
Persbericht van 20/5: "Nu
noch bij de KLM, noch bij de LVA en de Marine
een vliegtuig
wordt vermist en ook geen bericht was ingekomen zulk een
machine zich op weg bevond
naar Nederland, wint meer en meer het
vermoeden veld dat er ook geen vliegmachine nabij
Katwijk in zee is
gestort zoals door de zusters van het zee hospitium aldaar zou zijn
gezien.
Het raadsel is evenwel nog niet definitief
opgelost."
Dit bericht slaat op de melding van een landing op zee op de 13de voor
de kust van
Katwijk waarbij door ooggetuigen ook twee zwemmers
werden
gesignaleerd.
Dit maakt echter een en ander er niet duidelijker op.
14.05.1921 H-NABC Fokker
F.II
4057
Waalhaven Terug / Top
Direct na de start ontstond een defect aan de zuiger en moest een
noodlanding gemaakt
worden.
Dit gebeurde op een naast de
Smitshoekschenweg gelegen aardappelveld.
Het toestel kwam op de neus te
staan en werd gedemonteerd om het naar Waalhaven terug
te brengen. Bestuurder:
R. Gnädig.
18.05.1921 H-NABK Fokker
F.III
1507
Hamburg(D)Terug / Top
Het terrein waarvan opgestegen moest worden, was in zeer slechte staat.
Bovendien was het een zeer warme dag zodat sowieso een lange aanloop
noodzakelijk was.
En tenslotte bleek ook nog de motor niet
voldoende vermogen te geven.
Toen het toestel na een lange aanloop
tenslotte 'met lange sprongen' loskwam, kwam het
in een mul gedeelte
van het terrein aan de grond en brak het onderstel af.
Het kwam,
met de buik over de grond
schuivend, tot stilstand.
Over de schade verschillen mijn bronnen van mening, van “De
cabine zelf was een ruïne
geworden” tot
“...slechts de
romp van het toestel heeft enigszins geleden”.
De Bewijzen van Inschrijving en Luchtwaardigheid werden geschorst.
Hoe het ook zij, de verzekeringsmaatschappij keerde Dfl. 3237,44 uit.
Samen met het eigen risico van de KLM was de totale schade dus Dfl.
3637,44.
Dus dat van die ruïne zal wel wat
overdreven zijn.
De reparatie werd uitgevoerd door de Fokkerfabriek te Schwerin en
Officier 2e klasse
W. Dollekamp werd te Schwerin gedetacheerd om
"toezicht op de herstellingen uit te
oefenen".
Op 19 juli 1921 was het toestel weer gerepareerd en konden BvI/L weer
worden uitgereikt. Bestuurder:
R. Gnädig.
Ook toen al! Bericht in de NRC 24.5.1921. (KB)
19.05.1921 #
#
=
Assen Terug / Top
Op of omstreeks 19 mei heeft een driedekker van de maatschappij
“Nociam” een landing
bij Assen gemaakt waarbij deze
defect
raakte.
19.05.1921 #
DFW
=
HardenbergTerug / Top
Uit hetzelfde bericht als hierboven: Hun DFW heeft op de heenreis naar
Steenwijk bij
Hardenberg een noodlanding gemaakt wegens motordefect.
Hierbij werd het onderstel wegens
het slechte landingsterrein
beschadigd.
Uit het gemeentearchief van Steenwijk
kwam deze brief van "Nociam"
aan de burgemeester over het afgelasten
van een demonstratie als
gevolg van deze beschadiging. (Coll. Jan Evert
Leeuw)
21.05.1921 H-NABL Fokker
F.III
1508
HekelingenTerug / Top
Het toestel kwam uit Engeland en moest een noodlanding maken bij
Hekelinge op Voorne
ten zuiden van vliegterrein Waalhaven.
Het weiland werd
echter doorkruist met enkele sloten en bij het passeren hiervan sloeg
het toestel over de kop en werd zwaar beschadigd (de
verzekeringsmaatschappij keerde
ƒ 15131,93 uit, WA was ƒ 125,75), zo zwaar dat
het
met een nieuwe romp
weer opgebouwd werd. De bestuurder en de passagiers
bleven ongedeerd.
Het Bewijs van Luchtwaardigheid werd geschorst.
Bestuurder: C.T. Holmes.
NB. Over dit ongeval bestaat nogal wat verwarrende informatie!
- NLR-rapport RB17 noemt datum "plm. 20 Mei"
- Een verzekeringsdocument noemt eveneens ten onrechte datum 20/5
- Als kenmerk wordt ook wel H-NABM genoemd
- De bestuurder was toch echt Holmes, en niet Hofstra of Parge.
RSL rapport R.B.17. in het Historisch Museum van het NLR,
met dank aan Jos Slottje.
Bericht in Het Vaderland 24.5.1921. (KB)
03.06.1921 #
#
=
Wezel(D)Terug / Top
Bij Wezel heeft de politie een vliegtuig aangetroffen, bemand door twee
personen wier
bedoeling het was naar Holland te vliegen. Ze hadden bij
zich DM 4000,- aan geld, twee
geladen revolvers en een fototoestel,
alles van diefstal afkomstig.
De vliegers zijn gearresteerd.
12.06.1921 #
Morane
= ZandvoortTerug / Top
Schade bij de landing op zondag 12/6 op het strand. Bij een neusstandje was de
schroef gebroken.
Het beschadigde toestel werd door een paard naar een gunstiger plek gesleept.
Op dinsdag werd door twee monteurs van Schiphol een nieuwe schroef aangevoerd en
gemonteerd waarna er weer opgestegen kon worden.
Bestuurder: E. Fraenkel.
De Morane op het strand. (Coll. Frits Gerdessen)
16.06.1921 #
#
=
HardenbergTerug / Top
De bestuurder ging onderweg van Deventer naar Steenwijk boven de
laaghangende bewolking
vliegen. Hierdoor raakte hij uit de koers en was
tenslotte gedwongen een noodlanding te maken.
Hierbij raakte het
onderstel beschadigd en kon het toestel niet meer aan de demonstraties
bij Steenwijk deelnemen.
22.06.1921 H-NABT Fokker
F.III
1532
# Terug / Top
Mij is niet bekend wat er gebeurd is, de schade bedroeg Dfl. 2220,05.
25.06.1921 H-NABO Airco
D.H.9B
55889 RotterdamTerug / Top
Brandstofgebrek, de bestuurder kon nog nèt het vliegveld
bereiken.
28.06.1921
O-BLON Farman F.60 Goliath = #
Terug / Top
Dit incident wordt gemeld in een KLM-overzicht over 1921 met als enige informatie:
Motorstoring; Delzaine.
En bovendien is het type ook vreemd, tot 19.11.1921 was O-BLON 'volgens de boeken'
een Breguet 14, pas na 19.1.1922 een Farman!
NB. Het knipsel dat ik hier oorspronkelijk bij had geplaatst is
inmiddels geïdentificeerd als de F-AIEE die
op 11.9.1924 een
noodlanding maakte. Dat was wél een Farman!
05.07.1921 D-#
#
= Noordwijkerhout Terug / Top
Vrijdagochtend daalde te Noordwijkerhout voor een noodlanding een
vliegtuig met een
vlieger en twee passagiers op het land van boer C.
Heemskerk. Ze stapten uit en vroegen
aan een toeschouwer het vliegtuig
een half uurtje te bewaken en vertrokken met de trein.
Ze zijn daarna
niet teruggekeerd. De wacht bij de machine werd overgenomen door een
veldwachter. Dit ging echter te lang duren en het werd gedemonteerd en
opgeslagen bij de
betreffende boer.
Op de staart van het vliegtuig stond "ERLO", op de romp
"Aviateur/Rotterdam" en
"Jac. M. Homburg, schilder decorateur", in de
machine lagen veel strooibiljetten aangetroffen
die reclame maakten
voor een Berlijnse levertraanfabriek, "OSSIN-STROSCHEIN,
wohlschmeckender
Eier-Lebertran".
Op 12 juli kwamen mensen van de Eerste Rotterdamsche Luchtvaart
Onderneming bij boer Heemskerk
melden dat ze het toestel op 13
of 14
juli zouden komen ophalen.
Ze konden niet eerder komen want op 10 juli
hadden ze "onder Utrecht een ongeval met
een ander vliegtuig gehad".
Zie hieronder.
Op 15 juli was het toestel gerepareerd en om 19.00 uur steeg het vanuit
het weiland
weer op. Bestuurder: P.
Grijzenbrug.
Bericht in Het Centrum 13.7.1921. (KB)
05.07.1921
F-#
Farman
Goliath
=
Leiden Terug / Top
Op 6 juli waren er 40(!) vliegtuigen aanwezig op “het
vliegkamp
van de KLM".
Eén daarvan had op de route Parijs-Amsterdam bij
Leiden een propeller verloren.
10.07.1921 #
#
= Westbroek Terug / Top
De bestuurder, die voor de Rotterdamsche Luchtvaart Onderneming vloog,
was met een
passagier bij Alkmaar opgestegen voor het maken van
een
rondvlucht.
De motor hield er onderweg mee op en bij de daaropvolgende
noodlanding kwam het toestel
in een sloot terecht en raakte ernstig
beschadigd. Bestuurder: Kurt Kirchen.
NB. Voor dit ongeval werd ook wel 8 juli als datum genoemd.
16.07.1921 H-NABG Fokker
F.III
1503
Bremen(D)Terug / Top
Beschadigd bij de landing. De schade was zó groot
dat het
toestel gedemonteerd naar
Nederland werd teruggebracht om te worden
gerepareerd.
Het BvL werd geschorst op 25.7.1921 (ingeleverd 3.8.1921) en weer uitgereikt op 15.10.1921.
Deze reparatie kostte Dfl.1783,10, de verzekeringsmaatschappij keerde daarvan Dfl.1383,50 uit. Bestuurder: G.J.
Geysendorffer.
16.07.1921 # Fokker F.VI
pantservliegtuig = Veere Terug / Top
Bij een crash met een nieuw vliegtuig verongelukte de Duitse
bestuurder, het toestel
kwam neer
bij
het NS-wachthuis 6..6
De veelgenoemde oorzaak vleugelbreuk is niet correct. De hoofdspant was
niet gebroken
en bovendien bleek uit de door Fokker geleverde
vleugelberekeningen dat deze aan alle
voorwaarden voldeed.
Een gedegen onderzoek was echter niet meer mogelijk omdat het toestel
grotendeels
versplinterd was en de delen die nog wel 'onderzoekbaar'
waren óf door het publiek
waren meegenomen, óf in het
kanaal waren terechtgekomen óf gewoon onvindbaar waren!
De technici van het RSL én van Fokker concludeerden dat de
oorzaak was dat de
vleugelbekleding eraf gescheurd was en dat dit
proces in gang was gezet door de
afgebroken propeller. Bestuurder: Otto
Schützenmeister(†).
In het Gemeentearchief van Vlissingen trof ik deze
foto aan van Schützenmeister en zijn vliegtuig.
Bericht in de NRC 17.7.1921. (KB)
Dit vliegtuig was een F.VI, een type dat ontwikkeld werd voor de U.S. Army Air Force.
Het was niet (zoals wel gepubliceerd is) c/n 1700, een D.VII met een C.I onderstel, ontwikkeld uit de uit
Schwerin meegenomen V-37.
Dat toestel stond nog op de inventaris per 31.12.1924 met de opmerking "wordt gesloopt".
17.07.1921 #
#
= Groenlo Terug / Top
Bij demonstraties van de NOCIAM kwam een toestel met een boom in
aanraking.
Het toestel werd per vrachtwagen afgevoerd naar Winterswijk.
Mogelijk was dit de LVG B.III.
19.07.1921 #
#
= EdeTerug / Top
Bij Ede moest een leerling-vlieger met een passagier plotseling dalen.
De machine sloeg om en beide hingen ondersteboven in het vernielde
toestel doch
bekwamen geen letsel.
Bestuurder: A.B. Vos,
passagier H. Bosch.
Nader onderzoek heeft uitgewezen dat dit ongeval hier niet thuishoort.
Het betrof de ook wel in het sectie : "Dagboek" vermelde Spijker V.2 No. 58.
Nieuwe Tilburgsche Courant 22.7.1921, via K. Kalkman.
22.07.1921 H-NABT Fokker
F.III
1532
WaalhavenTerug / Top
Door een windvlaag over de kop geslagen.
De verzekeringsmij keerde ƒ 1619,55 uit. Bestuurder:
R. Gnädig.
25.07.1921 O-BAHC SPAD
S.33
3063
PindorpTerug / Top
"Hedenmiddag te ongeveer
1 uur deed het vliegtuig O.banc, waarmede de
vliegdienst
Amsterdam - Parijs wordt onderhouden, een noodlanding te
Pindorp, onder deze gemeente,
achter de boerderij van de heer
Raaymakers."
Boven Rotterdam was al geconstateerd dat er water in de cabine drong
maar de bestuurder
vloog door tot boven Roosendaal. Daar zette de
bestuurder de motor af teneinde een
noodlanding te maken. Toen het
toestel bij Pindorp in de gemeente Wouw, de grond raakte
"vloog zij om" waardoor het enige
averij
opliep zodat er van verder vliegen geen sprake
meer was.
De inzittenden, w.o. een Russische en een Amsterdamse passagier, kwamen
met de schrik
vrij. De poststukken werden vanaf postkantoor Roosendaal
verder verzonden, de machine
werd gedemonteerd en afgevoerd.
Pas in september claimde de eigenaar van het land, C.J. van Heijst, een schadevergoeding
van ƒ 25,-.
NB. Het in diverse kranten genoemd kenmerk O-BANC is niet correct, dat is een LVG C.IV (7778/19) terwijl in onderstaand
document het type (en dus het kenmerk) wel bevestigd wordt.
Bericht in Het Centrum 26.7.1921. (KB)
NA. 2.16.05/32
26.07.1921 H-NABI Fokker
F.III
1505
Hamburg(D)
Terug / Top
Terwijl het toestel geparkeerd stond liep het schade op tengevolge van
een storm.
De schade bedroeg ƒ1882,48 waarvan de verzekeringsmaatschappij(*) ƒ 1482,48 voor haar
rekening nam.
(*) Deze verzekeringsmaatschappij noemt trouwens als datum 25/7.
07.08.1921
# Fokker
Dr.I
=
ApeldoornTerug / Top
De parachutist Berend Hamer uit Twello die bij de zondag te Apeldoorn
gehouden
vliegdemonstraties uit een vliegtuig sprong is t.g.v. het niet
ontplooien van zijn
parachute doodgevallen. Het eerste para-slachtoffer dus
in ons land.
“Wanneer zal dit roekeloos spelen met een
menschenleven worden verboden?” Parachutist: B. Hamer(†).
15.08.1921
# #
= LimburgTerug / Top
Wegens brandstofgebrek moest een noodlanding worden gemaakt. De plaats werd aangegeven
als 'op het land van Euverum', mogelijk wordt daarmee het gehucht Euverem, nabij Gulpen,
bedoeld. Het bericht is afkomstig uit het Limburgs Dagblad(van 17.8.1921). Bestuurder: Duchereux.
25.08.1921
# #
= Maastricht Terug / Top Wegens de invallende duisternis waagde de bestuurder geen landing op het vliegterrein
maar zette zijn toestel aan de grond op een afgemaaid korenveld, een paar honderd
meter van de Bergerstraat.
De volgende ochtend steeg hij daar weer op, maar moest wegens motostoring vlak daarna
weer landen. De storing bleek niet te verhelpen en het vliegtuig werd gedemonteerd en
afgevoerd. Bestuurder: Duchereux.
25.08.1921
F-# #
= AmsterdamTerug / Top
Een Frans vliegtuig heeft op een terrein aan de Amsteldijk, nabij het Kalfje, een
noodlanding gemaakt. Het kwam halverwege in een sloot terecht.
27.08.1921 #
#
= MiddelburgTerug / Top
Een tweedekker van de Amsterdamse maatschappij Nociam, die met twee
vrouwelijke
passagiers onderweg was van Goes naar Vlissingen kwam
tijdens een noodlanding in
een sloot terecht. Bestuurder: Leopold
Ehrler.
02.09.1921 H-NABP Airco
D.H.9B H.9196 RotterdamTerug / Top
Bij een noodlanding wegens motorbrand werd het toestel zó ernstig beschadigd dat
het niet weer werd opgebouwd. Op 14.9.1921 werd het BvL geschorst. Bestuurder: H. Wende.
12.09.1921 H-NABM Fokker
F.III
1509
WaalhavenTerug / Top
Omgewaaid. Begin november was de vleugel weer gerepareerd.
16.09.1921 H-NABM Fokker
F.III
1509
Bremen(D)Terug / Top
Als gevolg van de sterke wind sloeg het toestel over de kop.
De schade
bedroeg Dfl.682,69. Bestuurder:
R. Gnädig.
17.09.1921
H-NABI Fokker
F.III
1505 Bremen(D)
Terug / Top
Mij is niet bekend wat er gebeurd is, de schade bedroeg Dfl. 420,40. En begin november
was het toestel nog in reparatie. Bestuurder:
R. Gnädig.
20.09.1921
# #
= IJzendijkeTerug / Top
Tijdens vliegdemonstraties moest het toestel wegens
motorstoring een
noodlanding maken.
Het vliegterrein kon niet meer bereikt worden zodat
de landing moest worden uitgevoerd
op een stuk omgeploegd land. De
wielen zakten weg in de grond en het toestel sloeg over
de kop. Hierbij
werd het ernstig beschadigd.
De inzittenden, bestuurder plus twee passagiers, liepen schrammen op.
Foutief gedateerde bericht in de Wieringer Courant 27.9.1921,
via K. Kalkman.
Arnhemsche Courant 24.9.1921 (KB)
Met dit bericht is wat bijzonders aan de hand. De datering van de scans wordt gegeven als 13/9 terwijl uit nader onderzoek,
bleek dat de scanners van de Wieringer Courant zich vergist hadden in de datering van de scans die ze maakten van de krant
van 27 september. Dus de correcte datum moet zijn dinsdag 20 september 1921.
Op basis van de berichtgeving in andere Zeeuwse Kranten heeft het ongeval plaatsgevonden op dinsdag 20 september 1921.
22.09.1921 # LVG
B.III
=
Sneek Terug / Top
Omgewaaid en vernield. Bestuurder: C. Kriger.
24.09.1921 H-NABH Fokker F.III 1504 Alphen aan den RijnTerug / Top
"Het vliegtuig van den dienst Rotterdam naar Amsterdam heeft
gisterenavond halfzeven
een tusschenlanding gemaakt, omdat de
bestuurder, die wegens het onregelmatig werken
van zijn motor het
wenschelijk oordeelde. De passagiers, post en goederen zijn
onmiddellijk per auto naar hun bestemming vervoerd."
NB. Algemeen Handelsblad meldt als aanleiding een motorstoring terwijl het Leidsch Dagblad
een defect aan de stuurinrichting noemt.
Bericht in Het Vaderland 25.9.1921. (KB)
01.10.1921 H-NABH Fokker
F.III
1504 Berkenbosch
Terug / Top
Beschadigd bij noodlanding wegens motorstoring op het strand. Hinchliff vloog met
een D.H.9 om de lading op te halen en de meegevlogen mecanicien Calvert zou de H-NABH
repareren. Dat lukt niet, en ook een nieuwe motor loste het probleem niet op.
Tenslotte werd de brandstoftank gevuld met andere (duurdere!) benzine en kon het toestel
uitgevlogen worden.
De schade bedroeg Dfl. 1000,-, de verzekeringsmaatschappij keerde ƒ 382,42 uit. Bestuurder: C.P. Olley.
Begin november was de H-NABH (nog?) 'in herstelling' Of dat een gevolg was van deze noodlanding
weet ik niet.
Met dank aan Jos
Slottje.
21.10.1921 O-BAHD Blériot-SPAD
33
3064 Waalhaven
Terug / Top
Bij landing onderstel gebroken.
22.10.1921 #
#
= Nieuw VennepTerug / Top
Het postvliegtuig maakte een noodlanding op het land van landbouwer d.V.
Haarlem's Dagblad 25.10.1921, via K. Kalkman.
25.10.1921 H-NABD Fokker
F.II
4058
CharloisTerug / Top
Onderweg van Brussel
naar Waalhaven moest in de buurt van het einddoel,
bij Charlois,
wegens motorstoring een noodlanding gemaakt worden.
Bericht in NRC 26.10.1921. (KB)
26.10.1921 H-NABL Fokker
F.III
1533 WaalhavenTerug / Top
Nadat de bestuurder boven Het Kanaal in de mist verdwaald was geweest moest hij een
nachtlanding op
Rotterdam uitvoeren. Als gevolg van zijn nachtblindheid en de slechte
verlichting werd het een
zeer slechte landing.
Wat er precies misging, is mij niet bekend. Het toestel sloeg over de kop.
De bestuurdersplaats was vrijwel onbeschadigd, en daaruit werd
geconcludeerd dat er dus
geen inzittenden gewond werden. Vermoedelijk
waren er geen passagiers aan boord.
Van de vleugel waren alleen een paar platen in het midden ingedrukt en
die was dus weer
bruikbaar, de motor was onbeschadigd maar "de romp zal
waarschijnlijk afgeschreven
moeten worden". Het schadebedrag werd
opgegeven als ƒ8367,50 waarvan de verzekeringsmij
ƒ8068,50 voor haar rekening nam.
Het Bewijs van Luchtwaaardigheid werd geschorst op 14.11.1921. Bestuurder: R. Hofstra.
Op basis van de beschildering neem ik aan dat de eerste foto deze crash betreft en hoewel de tweede foto
mij bezorgd werd met commentaar "H-NABL na de crash van 21/5" ga ik er vanuit dat het de crash van 26/10
betreft want deze foto is op Waalhaven gemaakt. (Met veel dank aan Ronald Dijkstra)
Uit VOORWAARTS; sociaaldemocratisch dagblad 27.10.1921
(Met dank aan Nick Wiegersma)
NB. Zie ook opmerking(1) onderaan de pagina.
00.10.1921 # Fokker
V.43
=
AmsterdamTerug / Top
Dit was het prototype van de S.I dat na een ongeval bij de landing
afgeschreven werd.
02.11.1921 #
Fokker
= Coulsdon(G)Terug / Top
Wegens het snel slechter wordende weer kon Geysendorffer Londen niet
meer bereiken en
probeerde hij een tussenlanding op het vliegveld van
Coulsdon te maken.
Dat veld kon hij echter niet meer bereiken en hij zette het toestel een paar mijl ten
zuiden van dit veld aan de
grond. Hierbij raakte hij met een vleugeltip een boom.
Bestuurder: G.J. Geysendorffer.
23.11.1921
F-# #
= NijmegenTerug / Top
Noodlanding op de Waal van Frans watervliegtuig.
Het Vaderland 24.11.1921, via K. Kalkman.
00.11.1921 H-NABN Fokker F.III 1510# Terug / Top
De romp van de ABN werd 'nagezien'. Of dit het gevolg van een reparatie was of verband
hield met de voorbereiding van het aanbrengen van de nooduitgang is mij niet duidelijk.
15.12.1921 O-BAHH Breguet 14 A2 7122
RotterdamTerug / Top
Een
ongeval waarover mij lang niets bekend was en waarvan ik aannam dat het in 1922 gebeurde.
In het Nationaal Archief (2.16.05/33) trof ik correpondentie over dit voorval aan.
Niet zozeer over het incident, dan wel over de (trage) administratieve afhandeling.
Foto: Sectie Luchtmachthistorie
NA
2.16.05/33
28.12.1921
OO-# #
=
SteenbergenTerug / Top
Een Belgisch vliegtuig met drie passagiers moest een noodlanding maken. Het werd ter
plekke gerepareerd. Maar zie ook 31/12!
Haagsche Courant 28.12.1921
31.12.1921
OO-# #
=
SteenbergenTerug / Top
Tijdens een storm werd het gerepareerde toestel dat op 28/12 een noodlanding had gemaakt,
opgenomen en weer neergeworpen. Een monteur werd daarbij ernstig gewond, hij werd in het
ziekenhuis opgenomen waar
hij is overleden.
Hij laat te Brussel een weduwe en zeven kinderen na.
Bericht in Het Dagblad voor Noord Brabant 2.1.1922. (KB)
00.00.1921 H-NAB# Fokker
C.II
=
# Terug / Top
Toen de KLM op 4 juli meldde dat de kenmerken H-NABE en H-NABF niet
zouden worden
gebruikt voor de Fokker C.II's werd ook medegedeeld dat
er inmiddels één verongelukt
was.
(1) Voor het ongeval op 26 oktober met de H-NABL wordt ook 10 november
als datum opgegeven! Of is er sprake van twee verschillende
ongevallen?
Bewijs van Inschrijving No. 21 zegt “Beschadigd 26.10.21 bij
nachtlanding in duisternis
op Waalhaven. Ingetrokken bij Gearr. 3 Mei
'22".
Maandverslag RSL van oktober 1921 zegt : “26/10 slechte
landing
van KLM-vliegtuig door
onvoldoende verlichting”
gevolgd door de
destijds door mij gegeven beschrijving.
Hooftman zegt "10.11.1921 op de rug en afgeschreven."
Een verzekeringsdocument zegt: "10/11 Nachtlanding (vliegt.
afgeschreven) bestuurder Hofstra."
En tenslotte zegt Jans in z’n dagboek: "november 1921
Hinchliffe landt defecte H-NABL op Waalhaven."
Dus: roept u maar!
Op deze nogal uitgebreide vraagstelling en oproep werd (ook uitgebreid!)
gereageerd door Ronald Dijkstra:
In de logboeken
van Hinchliffe staat in de maand november 1921 niets met betrekking tot de
H-NABL. Dat is niet zo
verwonderlijk als we de volgende brieven in ogenschouw nemen:
1921-11-01 Brief van RSL (Wolff) aan het Departement van
Waterstaat.
Hierdoor deel ik U mede, dat het vliegtuig HNABL 26 dezer bij een landing in
het donker te Rotterdam zwaar beschadigd is. Ik
stel U voor het luchtwaardigheidsbewys te schorsen en my te machtigen, het
onder het gewone voorbehoud opnieuw uit te reiken. Dit
ongeval vestigt de aandacht erop, dat de verlichting te Rotterdam op het
oogenblik onvoldoende is. Naar ik vernam, is men bezig deze te verbeteren. Het
te laat in Rotterdam aankomen van dit vliegtuig werd veroorzaakt, doordat het,
op weg naar Engeland zijnde, boven het Kanaal in mist verdwaalde en daarna
terug vloog. Teneinde
het richting houden der vliegtuigen te verzekeren, heb ik de K.L.M. gewezen op
de bezwaren van de tegenwoordige instrumenten en den weg gewezen, verbetering
te krygen. (NL-HaNA, RSL, 2.16.80, inventaris.nr. 144) 1921-11-01Brief
van KLM (13432 - Guilonard) aan RSL. Hiernevens
doe ik U toekomen het bewys van inschryvings en de Luchtwaardigheids verklaring
van het vliegtuig H-NABL, hetwelk 26 October by een landing in ‘t duister te Roterdam
Waalhaven ernstig beschadigd werd. NL-HaNA,
RSL, 2.16.80, inventaris.nr. 144) 1921-11-14Brief
Ministerie van Waterstaat (De Secrataris-Generaal) aan RSL. Uit
het hiernevenstaande afschrift van mijn schrijven van heden, aan de Koninklijke
Luchtvaart Maatschappij voor Nederland en Kolonien zal U blijken dat,
overeenkomstig Uw voorstel, het bewijs van luchtwaardigheid voor het aan de
genoemde maatschappij toebehootende vliegtuig H-NABL door mij is geschorst. Ik
verleen U de machtiging om bedoeld bewijs, na de herstelling van het vliegtuig
en de vereischte controle, weder uit te reiken en verzoek U mij van die
uitreiking te berichten. (NL-HaNA,
RSL, 2.16.80, inventaris.nr. 144) 1921-11-14Brief
Ministerie van Waterstaat (De Secretaris-Generaal) aan KLM. Ik
heb de eer U mede te deelen, dat, op voorstel van den Directeur van den
Rijks-Studiedienst voor de Luchtvaart, het ten behoeve van het vliegtuig Uwer
maatschappij, ingeschreven onder H-N.A.B.L., uitgereikte voorloopige bewijs van
luchtwaardigheid, ten gevolge van de aan dat vliegtuig bij eene landing te
Rotterdam op den 26en October j.l. toegebarachte beschadiging, door mij wordt
geschorst. Ik
verzoek U het voorloopige bewijs van inschrijving met de daaraan gehechte
verklaring van dat vliegtuig bij voornoemden Directeur in te leveren die door
mij bij schrijven van heden wordt gemachtigd om, zoodra uit een onderzoek
blijkt dat de H-N.A.B.L. na de herstelling weder luchtwaardig is te achten,
bedoeld bewijs met de daaraan gehechte gewijzigde verklaring aan Uwe
maatschappij terug te zenden, waarna het U zal zijn toegestaan het weder in
gebruik te nemen. (NL-HaNA,
RSL, 2.16.80, inventaris.nr. 144) Dan zien we
duidelijk dat de datum van 26 oktober naar voren komt als datum waarop Hofstra
over de kop ging. Het maandverslag
van RSL wordt duidelijk opgevolg door de brief van 1 november, waarin de
schorsing wordt voorgesteld. De
verzekeringsdatum is wellicht te verklaren dat het vliegtuig op 10 november als
afgeschreven werd beschouwd. Maar of er iets
anders op 10 november 1921 is gebeurd, dat kan ik je niet vertellen. Met vriendelijke
groeten, Ronald
(2) Volgens RLD-gegevens vonden er dit jaar "geen persoonlijke
ongevallen in het
eigenlijke luchtverkeer plaats."
(3) De KLM geeft voor dit jaar de volgende incidenten:
* Zes landingen als gevolg van motorstoring, waarbij twee toestellen
moesten worden
afgeschreven. (H-NABL 20/5, en de H-NABP 2/9).
* Twee vliegtuigen beschadigd als gevolg van slecht terrein.
* Twee vliegtuig op de neus als gevolg van wind.
* Een voorzorgslanding i.v.m. mist.
* Een voorzorgslanding omdat de rompbekleding losliet.
* Een slechte nachtlanding, vliegtuig afgeschreven. (H-NABL 26/10).
(4) Voor H-NABI werd ook nog een bedrag van ƒ 21,- uitgekeerd. Mogelijk het WA-deel van de
schade op 17/9.
Bij de samenstelling van
“Nederlandse Ongevallen en Incidenten 1921" werden
(o.a.) de
volgende bronnen geraadpleegd: Lennart Andersson; Gerard
Casius; Nico Geldhof; Frits Gerdessen; John Greuter;
Harm Jan
Hazewinkel; Karel Kalkman; Gerrit J. Koning; Jan Evert Leeuw;
Aart van Wijk;
Jan Willem de Wijn;
LUCHTVAARTKENNIS; Algemeen Rijksarchief 2.16.05; Emmer
Courant; Rijksluchtvaartdienst;
Nederlandse Vliegtuig Encyclopedie dl.9
(Hooftman); Dagboek E. Jans (via Gerard Casius);
Flight; Emmer Courant;
Het Centrum; Het Vaderland; Het Volk; Nieuwe Rotterdamsche Courant;
De
ontwikkeling van de TD in 20 jaar, J.H.W. van der Muelen.